İON DÜZENİ

İON DÜZENİ MİMARİ ELEMANLARI ( ANADOLU KÖKENLİ)

              Antik mimarlıkta kullanılan düzenlerden biri olan İon Düzeni, Anadolu'nun batı ve güney batı kıyılarında kullanılmaya başlanmıştır. İon Düzeninde Dor Düzenindeki gibi kesin kurallar söylenemez. İon Düzeninde belli yerlerin kendilerine özgü bazı özellikler gösterdiği görülür (Adaların özellikleri gibi).
             Bu düzen M.ö. 6. yy civarında örneklerini vermeye başlamıştır. İnşasında temelden Krepidomaya kadar olan bölüm Dor Düzenindeki şekilde yapılır. Krepidomada basamakların alt kenarları hafifçe yontularak gölge ışık etkisiyle Dor Düzenindekinden daha plâstik bir görünüş kazanmıştır. Krepis sayısı da genellikle sayıca fazladır. İon Düzeninde sütunlar doğrudan Stylobata değil, bir kaideye otururlar. Sütun kaidesi yatay silmelerden meydana gelir. Kaidedeki yatay silmeler ile gövdedeki yivler bir tezat teşkil ederler. Bu da sütunu daha yüksek göstermeye yarar.

            İon Düzeninde sütun kaidesi genelde iki tiptir.

1- Küçük Asya İon tipi sütun kaidesi: Plinthos üzerinde Spira (çift Trokhilos) ve bir Torus sıralamasından oluşur.

2- Attika-İon sütun kaidesi: İki Torus arasında bir Trokhilos ile biçimlenir.

             Ana öğe değişmemekle birlikte zamanla ve yörelere göre kaidede değişiklikler olabilir örneğin Torusların bezemeli, yivli yapılışı gibi. İon sütunu Dor sütununa oranla daha ince ve yüksek olup Enthasis yoktur. Sütun gövdesi ya Monolit olur ya da kasnaklardan oluşur. Gövdedeki yivler arasında ince şeritler bırakırlar. İon başlığının niteleyici özelliği iki yandaki Volütlerdir. İlk dönemlerde Volütler büyük ve taşkın olurdu. Volütlerde rozet olabiliyor. Kıvrımlar arasında stilize yaprak ve yumurta dizisi yer alır. Arkaik Dönemde İon düzeninde Abaküs yoktur. Daha sonra abaküs görülmeye başlanmıştır. Abaküs yumurta dizisi ile bezelidir. Başlığın üstüne gelen Arşitrav İon düzeninde üç Fascialıdır. Arşitravın üstünde yaprak ya da yumurta dizisinden bir Kymation yer alır ve Friz gelir. Arkaik Dönemde İon tapınağında friz yoktur.

 Hellenistik Dönemde mimar Hermogenes ile friz başlar. Genelde figürlü kompozisyonlarla bezenmiştir. Frizin üstünde yine yaprak ya da yumurta dizisinden bir Kymation yer almakta, onun da üstünde ahşap mimarideki hatıl başlarını taşa yansıtan Geisipodes bulunmaktadır. Bu kısımların devamını ise saçaklık bölümü oluşturur. İon Düzeninde fonksiyonları ayrı olan elemanlar arasında bezemeli bir geçiş elemanı görülür.
            İon düzeni çok katlı yapıların ikinci katında ve yuvarlak planlı yapılarda kullanılmıştır. Örneğin Collosseum’un orta katı İon ve üst katıda Korinth düzeninde inşa edilmiştir. Cumhuriyet döneminin son dönemlerinden itibaren Anadolu’da yaygın olarak kullanılmıştır. M.ö. II. yy’a tarihlenen Fortuna Vinlis tapınağında, Aizanoi Zeus tapınağında kullanılmıştır. Roma imparatorluk döneminde Korinth düzenin yanında kullanılmıştır. Ephesos Ticaret agorasında bunun örneğini görmekteyiz. İmparatorluk döneminde de Anadolu’da daha yaygın olarak kullanılmıştır. Roma’da İon çok yaygın olmayıp daha çok Dor ve Korinth görülür.