ANADOLU SELÇUKLULARINDA SANAT

ANADOLU SELÇUKLULARINDA SANAT

Anadolu Selçuklu dönemi, Anadolu’daki 200 yıldan az olan kısa ömrüne rağmen, Türk kökenli ilk büyük göçebe kültürü damgasının Anadolu’ya ayak basma ve kendisinden sonraki Osmanlı kültürünün kaynağı ve öncüsü olması açısından büyük önem taşımaktadır. Anadolu’da birbirini takip eden kültürler içinde, Selçuklu dönemi, her şeyden önce sanatta bir yön değişiminin görüldüğü antik çağlardan bu yana süzülüp gelen daha sonra ise Hıristiyanlık ile yoğrulan unsurlarla Orta ve Doğu Asya kökenli yeni boyutların eklendiği bir dönemdir.(Tapan,1983:37)

Avrupa bu dönemde Ortaçağın durgunluğunu yaşarken; Selçukluların önemli bir halkasını oluşturan Anadolu Selçukluları, giriştikleri kültür ve medeniyet hamlesiyle bilim, edebiyat, sanat, devlet anlayışı ve idaresi gibi birçok konuda tarihinin en parlak döneminde bulunup, kültür ve medeniyetimizi her yönden klasik bir olgunluğa eriştirerek Ortaçağ Avrupa’sını etkilemiştir.

11. ve 12. yüzyıllarda Doğu Anadolu’da kurulan bazı küçük Türk Beylikleriyle bir hazırlık döneminin yaşandığı Selçuklu Çağı Anadolu Kültür ve Sanatı; aynı dönemin Hıristiyan Avrupa’sında skolastisizminden çok farklı, müreffeh, aydınlık bir Ortaçağ panoraması çizmekte olduğu aşikârdır. Bu dönemde, Ahlat’tan Aydın’a kadar bütün Anadolu, işlek ticaret yollarıyla, kervansaraylarla, cami, medrese, han, hamam gibi yapılarla donatılmış, imar edilmiştir. (Fırat,1996:350)

Selçuklu sanatı etkilendiklerinin yanı sıra, Batı sanatları üzerinde de etki bırakmıştır. Birbiri ardından yapılan Haçlı seferleri sırasında Selçukluların ülkesine gelen Haçlılar, buradaki ihtişama hayran kalmış, görüp hayran oldukları anıtlardan edindikleri fikirleri ve konuları Avrupa’ya götürmüşlerdir. Böylelikle, Batı sanatında yeni bir eğilimin ortaya çıkmasına yardım etmişlerdir. Roma sanatı (özellikle mimarlığı) ile Selçuklu sanatı arasındaki yakınlık buradan gelmektedir.

Selçukluların yaşadığı çağda yaratılan sanatın iki yüzü vardır. Biri, yerel malzeme ve yapı tekniklerine bağımlı kalmak zorunda olan mimaridir. Anadolu‟daki iki yüzyıllık yapı etkinliği, tıpkı yeni bir İslam kültürü yaratılması gibi, yeni bir İslam mimarisi yaratmıştır. İkinci sanat etkinliği alanı, küçük sanatlar adı altında taşınan eşyaların üretilmesidir. Bu alanda İslam sanatının, ikinci evrensellik dönemi yaşanmıştır. Çini, seramik, minyatür, ahşap işçiliği, maden işçiliği, hat ve mukarnas gibi yaygın bezeme teknikleri, geometrik çizimin egemen olduğu bezeme düzenleri, yöresel ve sanatçının kimliğine bağlı özgün yorumlarla birleşseler bile, hep aynı kültür ikliminde yaşamışlardır.(Kuban,2001:25) Bütün bu bilgiler doğrultusunda Anadolu Selçuklu dönemi sanatının; İslam dinin kuralları doğrultusunda, göçebe kültür birikimleri ile gelmiş oldukları topraklardaki zengin mirasının ve bulundukları coğrafyanın geçmiş kültürlerinin bir sentezi olduğunu söylenebilir.